- भिष्म पोख्रेल
शाब्दिक अर्थमा बजार भन्नाले व्यापार गर्ने ठाउँ भन्ने बुझिन्छ । बजार ठूलो र सानोको निर्धारण भने जनसंख्याले गर्छ । तर, व्यापारिक बजार जनसंख्या ठूलो हुँदैमा ठूलो हुन्छ भन्ने पनि हुँदैन । उदाहरणको लागि अष्ट्रेलिया महाद्विपलाई लिन सकिन्छ, जसको जनसंख्या कम हुँदा हुँदै पनि निकै ठूलो बजार स्थापित छ । त्यस्तै, अर्का उदाहरण दुवइ, कतार लगायतका देशलाई पनि लिन सकिन्छ जहा निकै ठूलो बजार स्थापित छ।
सम्भावनाको स्तरमा नेपाली बजार कस्तो छ ? नेपाली बजार काँचो माटो जस्तै छ, जसलाई राम्रो सिचाई र आधुनिकीकरण गर्न सक्यो भने संसारकै राम्रो आर्थिक बजारको रुपमा विकास गर्न सकिन्छ । हालको तथ्यांक हेर्दा पनि नेपालको कुल जनसंख्याको ६५% जनसंख्या जवान छ । तर अष्ट्रेलिया, मध्य पुर्व, अमेरिका, युरोपतिर युवा पलायन भइरहेको अवस्था छ, जसको कारक तत्व भनेको बजारमुखी आधुनिक दक्ष शिक्षाको कमी तथा औधोगिककरण हुन नसक्नु पनि हो । यद्यपि विश्वव्यापी बजारभरि युवा उद्यमशीलता (entrepreneur )को बढ्दो प्रभावले नेपाली युवालाइ अछुतो राख्न सकेको भने छैन।
नेपाली बजारमा उद्यमशीलताका आफ्नै चुनौती र अवसरहरु छन् । देशको आन्तरिक वातावरणले उद्यमशीलताको भावनालाई उत्प्रेरक (catalyst) भई सम्भावना बढाउन समय लाग्दैन। त्यसको लागि नीजि स्तरबाट एवम् सरकारी स्तरबाट उद्यमशीलताको सही अर्थ बुझेर नेपालमा उद्यमशीलताको बाधाहरू के-के हुन् भन्ने पत्ता लगाउने प्रयास गर्नुपर्छ। र, यसको लागि सरकारी निकाय एवं उद्यमी स्वयम् सक्रिय भएर लाग्नुपर्छ ।
उद्यमशीलता नयाँ व्यापार उपक्रमहरू सिर्जना गर्न मात्र नभएर तत्कालिन यथास्थितिवादी बजारको समस्या समाधान गर्न र नयाँ उद्यमी मूल्य र मान्यताहरू सिर्जना गर्न नयाँ तरिकाहरू अबलम्बन गर्नको लागि आवश्यक हुन्छ । उद्यमीहरूले नयाँ विचारहरूमा जोखिम उठाउँछन् जुन विचार एवम् योजनाहरु परीक्षण मार्फत अझै प्रमाणित नभएको हुन सक्छ । त्यसैले नवीन प्रकृतिको कारण विफलताको उच्च जोखिम छ, तर यसमा उच्च सम्भावना पनि छ कि उद्यमीहरुद्वारा आविष्कार गरिएका उत्पादन र सेवाले नयाँ बजार र नयाँ अवसरको निर्माणको गर्न सक्छन्।
नेपाल बढ्न तयार छ किनभने यो विश्वव्यापी अर्थव्यवस्थामा ऊर्जावान युवा भाग लिन पुग्छ। यहाँ धेरै लगानीका अवसरहरू छन्। उद्यमशीलता हामीले हाम्रो आर्थिक वृद्धिमा गती बढाउन र बदलिरहेको विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने एक महत्वपूर्ण तरिका हो। नेपाल यदि एक स्थायी आर्थिक वृद्धिमा अगाडी बढ्न चाहन्छ भने यहाँ नयाँ उद्यमशीलता र नयाँ विचार तथा सिर्जनाको लागि पर्याप्त समर्थन र उपयुक्त वातावरण हुनुपर्छ ।
उद्यमशीलताले केवल रोजगारमात्र सिर्जना गर्दैन । यसले युवाहरूमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ । हरेक दिन लगभग सोह्र सय जवान र ऊर्जावान युवा शक्तिले वसरको खोजीमा नेपाल छोडीरहेको अवस्थामा उद्यमशीलताले आशा, आत्मसम्मान र संस्कृतिको तथा पहिचानको संरक्षणमा सहयोग गर्नुका साथै नेपालमा केहि गर्न को लागी सम्भावनाको बिउ छर्ने काम गर्छ । उद्यमशीलता हामीले तेज-बदलिरहेको वैश्विक बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने एक महत्वपूर्ण तरिका हो। उद्यमी भावानाको विकास नेपाल समृद्ध हुनको लागि आवश्यक छ।यो आवश्यकतालाई बोध गरेर सरकार, निजी क्षेत्रहरू र उद्यमीहरू आफैं बाहिर आउन र उद्यमशीलता विकासको लागि प्रोत्साहनशील वातावरण सिर्जना गर्ने प्रयास राख्नुपर्छ।
सरकारले स्वदेशी उद्यमीलाई प्रोतसाहन गर्ने एवम् आयात कसरी कम गर्ने योजना बनाउनु पर्छ । सरकारले नियम र कानूनहरुलाई सरल र सहज बनाउन र नयाँ उद्यमी कोष, प्रशिक्षण, तालिम र शिक्षा जस्तै गतिविधिहरु लाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। त्यस्तै गरी मानिसहरू पनि उद्यमशीलताको भावनामा विश्वास गर्नुपर्दछ र व्यक्तिगत लाभको लागि सजिलो बाटो खोज्नुको सट्टा समाजको बढि भलाइको लागि जोखिम लिनुपर्छ। कलेज पछि केही वर्ष युवाहरू उद्यमी कौशलको खतरामा विदेशमा उडान गर्न सजिलो समय हो। त्यस्तो समयमा परिवारले तिनीहरूलाई उद्यमसिलता एवम् स्वदेशमै केही गर्न प्रोत्साहन दिनुपर्छ।
त्यसका साथै, यी सबै चुनौती र अवसरहरूको यात्रामा भएका उद्यमीहरू आफ्ना ज्ञानलाई इच्छुक युवाहरूको साथ साझेदारी गर्नुपर्छ। सफलता र विफलताको अनुभव र कथाहरू साझेदारी गर्दा उद्यमीहरुलाई मद्दत गर्नेछ। एक उद्यमीले सफलतामा यात्राको यात्रा गरेपछि, उनीहरूले आफ्नो गतिविधिका साथ धेरैलाई प्रेरणा दिन्छन् । यसरी हामी विश्व बजारसंग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने नेपाली बजारको निर्माण गर्न सक्षम हुनेछौं।
( लेखक ‘फ्री बर्ड बिजनेस सलुसन प्रा.लीका निर्देशक हुनुहुन्छ )
